Του Πάρη Μακρίδη
Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα του τελευταίου διαστήματος, είναι οι διαπραγματεύσεις που διεξάγονται μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ για την υπογραφή της Διατλαντικής Εταιρικής Σχέσης Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP – Transatlantic Trade and Investment Partnership).
Η ΤΤΙΡ είναι κάτι πολύ περισσότερο όμως από μια εμπορική συνεργασία, όπως υποδηλώνει το όνομά της. Αποτελεί την αιχμή του δόρατος των ΗΠΑ και ΕΕ, οι οποίες σε εποχή κρίσης επιχειρούν να αρθεί ο,τιδήποτε εμποδίζει την κερδοφορία των επιχειρήσεών τους. Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Ένα σύντομο ιστορικό
Το ζήτημα της «εμπορικής και επενδυτικής σχέσης» μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ δεν είναι κάτι που άρχισε να απασχολεί πρόσφατα τους ιμπεριαλιστές. Το 1995 δημιουργήθηκε ο Διατλαντικός Οικονομικός Διάλογος, αποτελούμενος από διευθύνοντες συμβούλους των μεγαλύτερων εταιρειών των ΗΠΑ και της ΕΕ που πίεζαν για την απρόσκοπτη λειτουργία και δράση των πολυεθνικών. Από τότε έγιναν αρκετά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Μέχρι που ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση και οι συζητήσεις επιταχύνθηκαν. Το 2011 η ΕΕ δημιούργησε μια ομάδα εργασίας με στόχο να μελετήσει το πώς οι εμπορικοί και επενδυτικοί δεσμοί της με τις ΗΠΑ θα μπορούσαν να ενισχυθούν.
Το Φλεβάρη του 2013 ο Μ. Ομπάμα ανακοίνωνε την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την υπογραφή της ΤΤΙΡ, διαπραγματεύσεις που ξεκίνησαν με άκρα μυστικότητα τον Ιούλη του 2013.
Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ
Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. βρίσκονται σε εξαιρετική κατάσταση. Όπως πληροφορούμαστε από το site του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
«το 2013, η ΕΕ διατήρησε τη θέση της ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος των ΗΠΑ για τις εισαγωγές εμπορευμάτων», ενώ «παρά τη μείωση των εξαγωγών της ΕΕ προς τις ΗΠΑ κατά 5 δισεκατομμύρια ευρώ, οι ΗΠΑ παρέμειναν ο πρώτος προορισμός των ενωσιακών εξαγωγών». Συνοψίζοντας, μαθαίνουμε ότι «η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος επενδυτής στις ΗΠΑ και αντίστροφα» [1].
Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων είναι λοιπόν εξαιρετικές. Για ποιο λόγο, τότε και μάλιστα σε άκρα μυστικότητα,[2] συζητάνε και ξανασυζητάνε (10 γύρους συναντήσεων μετρά μέχρι τώρα η διαπραγμάτευση) για την υπογραφή της ΤΤΙΡ; Και μάλιστα αφού οι δασμοί στις συναλλαγές τους είναι σχεδόν μηδενικοί;[3]
Το περιεχόμενο της ΤΤΙΡ
Εξετάζοντας τα στοιχεία γι’ αυτά που προβλέπει η ΤΤΙΡ, καταλαβαίνει κανείς αμέσως ποιο είναι το ζητούμενο.
Αρχικά να σημειώσουμε ότι πληροφόρηση για το περιεχόμενο αυτής της συμφωνίας δεν υπήρχε από καμία πλευρά. Χρειάστηκε η διαρροή εγγράφων από τα Wikileaks το Μάρτη του 2014 έτσι ώστε να «φιλοτιμηθεί» η ΕΕ να δημοσιεύσει το Γενάρη του 2015 μια περίληψη για το τι συζητιέται πίσω από τις κλειστές αίθουσες.
Τι περιλαμβάνει λοιπόν η ΤΤΙΡ; Με μία φράση, τα (όχι και τόσο) κρυφά όνειρα των καπιταλιστών. Έχουμε και λέμε:
- Απελευθερώνεται πλήρως η δυνατότητα επιχειρήσεων να εισέλθουν σε όλους τους τομείς του δημοσίου. Πλέον όλα είναι προς ιδιωτικοποίηση: η Υγεία, η Παιδεία, το ρεύμα, το νερό, όλα (μα όλα) είναι εξαγοράσιμα και προσφέρουν ευκαιρίες για νέα κέρδη. Μάλιστα, η πρόθεση ΗΠΑ και ΕΕ είναι να αναφέρεται ρητά ότι απαγορεύεται να επανεθνικοποιηθούν!
- Η πλήρης απορρύθμιση της αγοράς εργασίας. Συλλογικές συμβάσεις, συνδικαλιστικά δικαιώματα και κάθε είδους κατάκτηση του εργατικού κινήματος πρέπει να καταργηθεί.
- Η ΤΤΙΡ ασχολείται και με τον τομέα των τροφίμων. Εκεί προβλέπεται η γεφύρωση του «χάσματος» που υπάρχει ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΕ , κυρίως όσον αφορά τη χρήση γενετικά τροποποιημένων τροφίμων, για τα οποία η ΕΕ έχει αυστηρότερη νομοθεσία. Κεντρικό ζήτημα της διαπραγμάτευσης που διεξάγεται είναι η κατάργηση της «αρχής της προφύλαξης» που ισχύει στην ΕΕ . Σύμφωνα με αυτή, ένα προϊόν δεν μπορεί να κυκλοφορεί σε περίπτωση που διαπιστωθεί η πιθανότητα κινδύνου για την υγεία των ανθρώπων και το βάρος της απόδειξης της ασφάλειας του προϊόντος πέφτει στην εταιρεία. Με την πιθανή κατάργηση αυτής της αρχής, θα πρέπει το κράτος ή κάποιος άλλος να αποδείξει την επικινδυνότητά του. Καταλαβαίνουμε ότι τα επιχειρηματικά λόμπι τρίβουν τα χέρια τους, αφού ενώ στις ΗΠΑ το 70% των μεταποιημένων τροφών που πωλούνται περιέχουν γενετικά τροποποιημένα συστατικά, η «αρχή της προφύλαξης» αποτρέπει την είσοδό τους στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι με αυτόν τον τρόπο μπλοκάρεται το 40% των εξαγωγών τροφίμων από τις ΗΠΑ στην ΕΕ.[4]
- Από το πλαίσιο αυτό δεν θα μπορούσε να λείπει το περιβάλλον. Περιβαλλοντικοί περιορισμοί που «εμποδίζουν» τα κέρδη των καπιταλιστών πρέπει να αποσυρθούν. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της «REACH», μιας ευρωπαϊκής οδηγίας για τα χημικά προϊόντα, σύμφωνα με την οποία μια εταιρεία οφείλει να αποδείξει ότι οι ουσίες που χρησιμοποιεί δεν είναι επιβλαβείς για την υγεία και το περιβάλλον. Αντιθέτως, στις ΗΠΑ, από το 1976 υποχρεώνεται το δημόσιο να αποδείξει ότι μια τέτοια ουσία δεν είναι ασφαλής. Ταυτόχρονα, στην ΤΤΙΡ υπάρχουν και ρυθμίσεις όσον αφορά την ποιότητα των καυσίμων, σε μια προσπάθεια να εξαχθεί στην Ευρώπη καναδικό πετρέλαιο που εξορύσσεται από κοιτάσματα ασφαλτούχας άμμου, με ολέθριες συνέπειες για το περιβάλλον.[5]
- Υπάρχουν κι άλλα όμως. Με αφορμή την έννοια της «πνευματικής ιδιοκτησίας» η πρόσβαση των πολιτών στην ενημέρωση θα συρρικνωθεί καθώς οι πολυεθνικές θα έχουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους τη γνώση και την πληροφόρηση. Αυτό έχει σημαντικές προεκτάσεις όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, καθώς θα επαναφερθούν οι διατάξεις της ACTA (Εμπορική Συμφωνία Κατά της Παραποίησης) οι οποίες υποχρέωναν «τους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών να παρακολουθούν τη δραστηριότητα των πολιτών στο διαδίκτυο και να καταδίδουν στις Αρχές οποιονδήποτε έκριναν ύποπτο για παράβαση των διατάξεων περί πνευματικής ιδιοκτησίας».[6]
Το ISDS ή αλλιώς μονά – ζυγά για το κεφάλαιο
Τα παραπάνω αποτελούν τις βασικές πτυχές της ΤΤΙΡ. Ένα πολύ «ενδιαφέρον» κεφάλαιο είναι η Επίλυση Διαφορών Επενδυτή – Κράτους (Investor – State Dispute Settlement) η οποία «αποδίδει στο υπερεθνικό κεφάλαιο νομική υπόσταση ισοδύναμη με εκείνη του έθνους-κράτους».[7] Μια νομική κατάσταση σύμφωνα με την οποία οι πολυεθνικές θα μπορούν να μηνύουν κράτη και κυβερνήσεις σε περίπτωση που αυτές λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις που στρέφονται ενάντια στα κέρδη τους.
Οι ΗΠΑ ήδη σε πολλές συνθήκες επενδύσεων που έχουν υπογράψει με άλλες χώρες, περιλαμβάνουν το ISDS ως απαραίτητη παράμετρό τους. Οι αμερικάνικες εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε μια τέτοια χώρα, για παράδειγμα, μπορούν να μηνύουν την κυβέρνησή της ακόμα και αν δεν έχουν άμεση συμφωνία με αυτή αλλά με κάποια άλλη εταιρεία που εδρεύει στη χώρα.
Και για να έρθουμε και στα δικά μας: «Αν για παράδειγμα αύριο η θυγατρική της Καναδικής ElDorado, Ελληνικός Χρυσός, προκαλέσει ανεπανόρθωτη περιβαλλοντική καταστροφή στη Χαλκιδική, το ελληνικό δημόσιο δεν μπορεί να μηνύσει την εταιρεία. Αντιθέτως η εταιρεία μπορεί να μηνύσει την Ελλάδα, αν κρίνει ότι το ελληνικό κράτος έθιξε τα συμφέροντα της».[8]
Έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός!
Όλα τα παραπάνω σε μεγάλο βαθμό γίνονται ήδη. Απλά, τώρα, το κεφάλαιο επιδιώκει να γίνονται ακόμα περισσότερο, πιο συγκροτημένα και με τη βούλα του νόμου. Τι εννοούμε ότι γίνονται ήδη;
- Η σουηδική ενεργειακή εταιρεία Vattenfall διεκδικεί 3,7 δισ. € από τη γερμανική κυβέρνηση ως διαφυγόντα κέρδη από τα πυρηνικά της εργοστάσια, μετά την απόφαση της Γερμανίας να απαγορεύσει την πυρηνική ενέργεια.
- Στη Σλοβακία, όταν η κυβέρνηση προσπάθησε να περιορίσει το ρόλο των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών στο σύστημα υγείας, αυτές κατέθεσαν αγωγές αποζημίωσης, με την ολλανδική Achmea να παίρνει περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου αξίας 29,5 εκατ. €.
- Η γαλλική επιχείρηση Veolia (η οποία είχε συνάψει σύμβαση με την Αίγυπτο για τη διάθεση αποβλήτων στην Αλεξάνδρεια) κατέθεσε αγωγή εναντίον της ζητώντας αποζημίωση, επειδή η κυβέρνηση της χώρας προσπάθησε να διατηρεί τους μισθούς των εργαζομένων σε επίπεδο ανώτερο του πληθωρισμού, πράγμα που περιόρισε τα ποσοστά κέρδους της.
- Παγκοσμίως, έχουν γίνει 568 τέτοιου είδους αγωγές εναντίον 95 χωρών[9] και αφορούν ζητήματα περιβαλλοντικών περιορισμών, εργασιακών δικαιωμάτων κ.α.
- Σε επίπεδο εργασιακό τα στοιχεία δείχνουν μια ισχυρή κατεύθυνση ακόμα μεγαλύτερης ελαστικοποίησης της εργασίας. Στην ΕΕ η μερική απασχόληση αυξήθηκε από 16% το 2003 στο 19,5% το 2013. Στην Ολλανδία οι μισοί εργαζόμενοι είναι μερικής απασχόλησης, με το 75% των γυναικών να εργάζονται με τέτοιες σχέσεις εργασίας![10] Στη Γερμανία, την ισχυρότερη οικονομία της Ευρώπης, 6,6 εκατ. εργαζόμενοι απασχολούνται με «mini jobs», δουλειές δηλαδή με μισθό μέχρι 450 €, χωρίς κοινωνική ασφάλιση[11].
Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από την οργή που προκάλεσε, για παράδειγμα, η αγορά των δικαιωμάτων φαρμάκου (το οποίο χορηγείται και σε ασθενείς που πάσχουν από AIDS) από την εταιρεία Turing και η αύξηση της τιμής του από 13,5 σε 750 δολάρια! [12]
Η κρίση επιτάχυνε τις διαδικασίες
Είπαμε παραπάνω ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση που δεν λέει να κοπάσει έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση των διαδικασιών.
Η κρίση όξυνε τον ανταγωνισμό μεταξύ των ιμπεριαλιστών. Πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις, για να παραμείνουν ανταγωνιστικές και κερδοφόρες, έπρεπε να προσπαθήσουν περισσότερο να κόψουν μισθούς, να απολύσουν εργαζόμενους, να αποφύγουν με κάθε μέσο τη φορολόγησή τους, να κυνηγήσουν άμεσα και γρήγορα κέρδη, κοκ.
Η πολιτική τους αυτή «πέτυχε» το στόχο της. Λέμε πολλές φορές ότι οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι στην κρίση. Αυτό είναι αλήθεια. Μόνο που ίσως δεν έχει γίνει κατανοητό το πόσο λίγοι είναι αυτοί και πόσο πλουσιότεροι έγιναν:
- Το πλουσιότερο 1% κατέχει το 48% του παγκόσμιου πλούτου (από 44% το 2009) και στο τέλος του 2016 θα κατέχει πάνω από το 50%.[13]
- Η λίστα «Forbes» μας πληροφορεί ότι οι δισεκατομμυριούχοι στον πλανήτη είναι πλέον 1.826 (από 793 το 2009) με τη συνολική τους περιουσία να φτάνει τα 7 τρισ. δολάρια.[14]
- Το 2011, το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ελβετίας, μελέτησε τα οικονομικά δεδομένα 37 εκατ. επιχειρήσεων παγκοσμίως. Το αποτέλεσμα της έρευνας έδειξε ότι 147 εταιρείες ελέγχουν το 40% του παραγόμενου πλούτου μέσα σε αυτό το δίκτυο.[15]
- Σύμφωνα με την Boston Consulting Group οι πλούσιοι έχουν «κρύψει» 8,9 τρισ. € σε φορολογικούς παραδείσους, ποσό που θα φτάσει τα 12,8 τρισ. € ως το τέλος του 2018.[16]
- Το περιοδικό «Time» δημοσίευσε άρθρο, στο οποίο υπολογίζεται ότι η αξία των χρηματοπιστωτικών παραγώγων (χρηματιστηριακών μετοχών, ομολόγων, συμβολαίων για τιμές μελλοντικών συμφωνιών κ.α) και έχει φτάσει το 1 τετράκις (!) δολάρια, 14 φορές μεγαλύτερο από το παγκόσμιο ΑΕΠ.[17] Η «δίψα» των καπιταλιστών για εύκολα κέρδη έχει διογκώσει μια «παράλληλη» οικονομία, μια «φούσκα» δηλαδή από «αέρα κοπανιστό» η οποία όταν σκάει βυθίζει στη δυστυχία εκατομμύρια ανθρώπων.
Κι όμως, παρά την τεράστια (ή μάλλον, λόγω της τεράστιας) συσσώρευση πλούτου στα χέρια λίγων ανθρώπων, η κρίση συνεχίζεται και βαθαίνει. Οι «φούσκες» αρχίζουν να σκάνε (ξανά) όπως συνέβη πριν λίγους μήνες στα χρηματιστήρια της Κίνας.[18] Ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται: το κεφάλαιο κερδίζει και αποθησαυρίζει τεράστια ποσά, την ίδια στιγμή λαοί ολόκληροι μαστίζονται από φτώχεια και δυστυχία. Όσο προχωράει ο καιρός, η αντίθεση αυτή μεγαλώνει. Η κρίση την μεγεθύνει ακόμα περισσότερο.
Η ΤΤΙΡ προσφέρει ένα ισχυρό όπλο στους καπιταλιστές να εφαρμόζουν την πολιτική τους ενωμένοι απέναντι στα λαϊκά στρώματα και το δημόσιο συμφέρον, παρά τις μεταξύ τους αντιθέσεις.
Σοσιαλισμός, η μόνη απάντηση
Οι οικονομικές δυνατότητες της παγκόσμιας οικονομίας είναι τεράστιες. Όμως ο τρόπος με τον οποίο αξιοποιούνται «φωνάζει» ότι το σύστημα σαπίζει. Δεν λειτουργεί, για τη συντριπτική πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεν διορθώνεται, δεν μεταρρυθμίζεται, μόνο ανατρέπεται. Ο αγώνας για μια σοσιαλιστική κοινωνία, όπου αυτός ο πλούτος θα χρησιμοποιείται προς όφελος του βιοτικού επιπέδου του λαού, είναι πιο επίκαιρος και αναγκαίος από ποτέ. Το δίλλημα τίθεται πάλι με δραματικά άμεσο τρόπο: Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα…
________________
Για το ιστορικό και το περιεχόμενο της ΤΤΙΡ διαβάστε:
- John Hillary, «Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων», εκδόσεις Ίδρυμα Rosa Luxemburg, Απρίλιος 2015
- «ΤΤΙΡ: Το “οικονομικό ΝΑΤΟ” προ των πυλών!» στο http://www.toperiodiko.gr/%CF%84%CE%BF-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C-nato-%CF%80%CF%81%CE%BF-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CF%85%CE%BB%CF%8E%CE%BD/#.Viddm9LhArj
- «Transatlantic Trade and Investment Partnership» στο https://en.wikipedia.org/wiki/Transatlantic_Trade_and_Investment_Partnership
Υποσημειώσεις:
[1] «Διατλαντικές σχέσεις: Οι ΗΠΑ και ο Καναδάς» στο http://www.europarl.europa.eu/atyourservice/el/displayFtu.html?ftuId=FTU_6.6.1.html
[2] «Συμφωνία ΤΤΙΡ: αναδίπλωση του συστήματος ή “ανακαπιταλισμός”» στο https://xekinima.org/arthra/view/article/symfonia-ttip-anadiplosi-toy-systimatos-i-anakapitali/
[3] «ΤΤΙΡ: Το “οικονομικό ΝΑΤΟ” προ των πυλών!» στο http://www.toperiodiko.gr/%CF%84%CE%BF-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C-nato-%CF%80%CF%81%CE%BF-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CF%85%CE%BB%CF%8E%CE%BD/#.Viddm9LhArj
[4] John Hillary, «Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων», σελίδα 36
[5] Ό.π, σελίδα 37 – 39
[6] Ό.π, σελίδα 44
[7] Ό.π, σελίδα 46
[8] «ΤΤΙΡ: Το “οικονομικό ΝΑΤΟ” προ των πυλών!», ό.π.
[9] Ό.π.
[10] «Στατιστικές απασχόλησης» στο http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Employment_statistics/el#.CE.A3.CF.85.CE.BC.CE.B2.CE.AC.CF.83.CE.B5.CE.B9.CF.82_.CE.BC.CE.B5.CF.81.CE.B9.CE.BA.CE.AE.CF.82_.CE.B1.CF.80.CE.B1.CF.83.CF.87.CF.8C.CE.BB.CE.B7.CF.83.CE.B7.CF.82_.CE.BA.CE.B1.CE.B9_.CE.BF.CF.81.CE.B9.CF.83.CE.BC.CE.AD.CE.BD.CE.BF.CF.85_.CF.87.CF.81.CF.8C.CE.BD.CE.BF.CF.85
[11] «Το γερμανικό μοντέλο απασχόλησης των mini-jobs» στο http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/article-ft-gr/1353060/to-germaniko-montelo-apasholhshs-ton-minijobs.html και «Το Βέλγιο κατηγορεί τη Γερμανία για αθέμιτο ανταγωνισμό στους μισθούς» στο http://www.skai.gr/news/finance/article/228883/to-velgio-katigorei-ti-germania-gia-athemito-adagonismo-stous-misthous-/
[12] «Αντιδράσεις στο διαδίκτυο από την αύξηση της τιμής φαρμάκου που χρησιμοποιούν ασθενείς του AIDS» στο http://www.huffingtonpost.gr/2015/09/22/diethnes-farmako-aids_n_8174294.html
[13] «Oxfam: Το 1% των πλουσίων θα έχει μεγαλύτερη περιουσία από το 99% μέχρι το 2016» στο http://www.tanea.gr/news/economy/article/5200200/oxfam-to-1-twn-ploysiwn-tha-exei-megalyterh-perioysia-apo-to-99-mexri-to-2016/
[14] «Λίστα Forbes: 1.826 δισεκατομμυριούχοι κατέχουν 7 τρισ. δολάρια -Ποιοι είναι στην κορυφή» στο http://www.iefimerida.gr/news/194067/lista-forbes-1826-disekatommyrioyhoi-katehoyn-7-tris-dolaria-poioi-einai-stin-koryfi
[15] «Οι 147 εταιρείες που κυβερνούν τον κόσμο» στο http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=319923
[16] «€8,9 τρισ. είναι «κρυμμένα» σε φορολογικούς παραδείσους» στο http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=624978
[17] «Why Derivatives May Be the Biggest Risk for the Global Economy» στο http://business.time.com/2013/03/27/why-derivatives-may-be-the-biggest-risk-for-the-global-economy/
[18] Δείτε εδώ ενδεικτικά: «Η διεθνής κρίση σε νέα φάση – χτυπά την πόρτα των “αναπτυσσόμενων”» στο https://xekinima.org/arthra/view/article/i-diethnis-krisi-se-nea-fasi-xtypa-tin-porta-ton-anap/, «Κάθετες πτώσεις στα χρηματιστήρια – η διεθνής κρίση συνεχίζεται» στο https://xekinima.org/arthra/view/article/kathetes-ptoseis-sta-xrimatistiria-i-diethnis-krisi-s/, «Οικονομική κρίση – made in China» στο https://xekinima.org/arthra/view/article/oikonomiki-krisi-made-in-china/
