Το άρθρο που ακολουθεί, από το σύντροφο Ανγκέλ Μοράνο, συνοψίζει τις θέσεις του «Επαναστατικού Σοσιαλισμού», αδελφής οργάνωσης του «Ξ» και τμήματος της CWI στην Ισπανία, για το εθνικό ζήτημα το οποίο παίρνει όλο και πιο μεγάλες διαστάσεις στην Καταλονία.
Επιμέλεια Αλέξανδρος Πραντούνας
Στις 11 Σεπτεμβρίου, μέρα εθνικής γιορτής για τους Καταλανούς, πάνω από 1,5 εκατομμύριο πολίτες πλημμύρισαν τους δρόμους της Καταλονίας για να απαιτήσουν την ανεξαρτησία της περιοχής από το ισπανικό κράτος. Πρόκειται για μια σημαντική κλιμάκωση του ήδη πολύ μεγάλου αριθμού του 1 εκ. συμμετεχόντων που είχαν πάρει μέρος στις εκδηλώσεις για την εθνική γιορτή το 2012.
Αυτή η κλιμάκωση εντούτοις, έρχεται σε μια περίοδο που η δεξιά-εθνικιστική κυβέρνηση της Καταλονίας (στην οποία ηγείται ο συνασπισμός «Σύγκλιση και Ένωση» – ΣΕ) κάνει στροφή προς την «μετριοπάθεια» και χτίζει γέφυρες συνεννόησης με την ισπανική κυβέρνηση, έχοντας κάνει καθαρό πως δεν έχει σκοπό να συγκρουστεί με την ισπανική άρχουσα τάξη και να απαιτήσει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με το αν η Καταλονία πρέπει να ανεξαρτητοποιηθεί (αίτημα με βάση το οποίο κέρδισε τις εκλογές και το οποίο στηρίζει πάνω από 80% των Καταλανών).
Η παρέμβαση της ΕΕ…
Τις αμέσως επόμενες μέρες μετά την κινητοποίηση, ακολούθησε μια έντονη συζήτηση στα αστικά ΜΜΕ σχετικά με το αν θα μπορούσε μια ανεξάρτητη Καταλονία να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης – διακηρυγμένος στόχος τόσο της ΣΕ, όσο και της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς, του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Καταλονία).
Ηγετικές προσωπικότητες της Κομισιόν έχουν επανειλημμένα δηλώσει τις προηγούμενες εβδομάδες πως μια ανεξάρτητη Καταλονία θα έβλεπε αυτομάτως την έξοδο από την ΕΕ, θα έπρεπε να κάνει εξ’ αρχής αίτηση ένταξης και – πάνω απ’ όλα – θα έπρεπε να εξασφαλίσει την συμφωνία της Ισπανίας για να γίνει εκ νέου δεκτή ως μέλος!
Η στάση αυτή των ηγετών της ΕΕ δεν ήταν απλά μια στάση αλληλεγγύης στην κυβέρνηση Ραχόι. Εκφράζει γενικότερα τα συμφέροντα του ευρωπαϊκού, αλλά και του διεθνούς καπιταλισμού. Οι καπιταλιστές σε διεθνές επίπεδο δεν στηρίζουν την ιδέα (ιδιαίτερα κάτω από τις σημερινές συνθήκες κρίσης) της «εθνικής κυριαρχίας» των μικρότερων εθνών. Μια τέτοια διαδικασία βάζει σε κίνδυνο την πολιτική «σταθερότητα» και αναστατώνει τις «αγορές», υπονομεύοντας έτσι τα κέρδη τους.
Με αυτή την έννοια, η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην συζήτηση για την Καταλονία αντανακλά ακριβώς τον χαρακτήρα της σαν εργαλείο στην υπηρεσία των πολυεθνικών όσο και αν οι ιθύνοντες της ΕΕ προσπαθούν να τονίσουν το «νομικό» σκέλος στις παρεμβάσεις τους και να τις συνδέσουν με τις διάφορες ευρωπαϊκές Συνθήκες.
…που τα καπιταλιστικά φίλο-ανεξαρτησιακά κόμματα κάνουν πως δεν βλέπουν
Αν όμως η αντίδραση της ΕΕ έχει «ενδιαφέρον», η στάση της ΣΕ και της Ρεπουμπλικάνικης Αριστεράς (ΡΑ) έχει πολύ περισσότερο. Τα δύο αυτά κόμματα κάνουν στην ουσία σαν να μην ακούν τις δηλώσεις των στελεχών της ΕΕ, κάνοντας γενικές αναφορές στο «δημοκρατικό πνεύμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (το οποίο βέβαια τόσο χρόνια μόνο το ακούμε, αλλά δεν το βλέπουμε) και τονίζοντας την οικονομική σημασία της Καταλονίας, καθώς και το πόσο απαραίτητο είναι για τον ισπανικό καπιταλισμό η Καταλονία να ανήκει στην ΕΕ, αναλύσεις που βασίζονται στην γενική ιδέα ότι η Ευρώπη «απλά δεν μπορεί χωρίς την Καταλονία»…
Αυτή τους η στάση δείχνει τα όρια και τις αντιφάσεις της θέσης τους για ανεξαρτησία της χώρας σε καπιταλιστική βάση, καθώς κανένα από τα δυο κόμματα δεν έχει να προσφέρει μια αξιόπιστη απάντηση σε μια τέτοια υποθετική κατάσταση (μια ανεξάρτητη Καταλονία εκτός ΕΕ).
Υπό τις παρούσες συνθήκες δεν υπάρχει περίπτωση η δεξιά, νεοφιλελεύθερη ΣΕ (που αποτελείται από μια ασταθή συμμαχία μεταξύ της Δημοκρατικής Σύγκλισης, ενός κόμματος που τάσσεται υπέρ της ανεξαρτησίας και της Δημοκρατικής Ένωσης, ενός μικρότερου κόμματος, που είναι υπέρ του ομοσπονδιακού μοντέλου) να συναινούσε σε μια έξοδο της Καταλονίας από την ΕΕ. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε οικονομική αυτοκτονία για την τάξη που εκπροσωπεί (δηλαδή τους τραπεζίτες και τους βιομήχανους). Η Δημοκρατική Ένωση το καταλαβαίνει αυτό και το δηλώνει ανοιχτά. Το καταλαβαίνουν επίσης και τα στελέχη της Δημοκρατικής Σύγκλισης – συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της Καταλονίας, Αρτούρ Μας. Η μόνη διαφορά είναι ότι δεν μπορούν να το παραδεχτούν ανοιχτά καθώς κάτι τέτοιο θα ξεσκέπαζε την ανεντιμότητα και την ανακολουθία τους.
Η στάση της ΡΑ είναι κάπως διαφορετική. Η θέση της υπέρ της ανεξαρτησίας είναι σαφώς πιο ριζοσπαστική και αυθεντική, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με αντιφάσεις. Το βασικό επιχείρημα της ΡΑ είναι ότι μια ανεξάρτητη Καταλονία θα είχε στην διάθεση της περισσότερους πόρους με δεδομένο ότι τώρα υπάρχει «δημοσιονομικό έλλειμμα» ανάμεσα σε αυτά που πληρώνει και λαμβάνει αντίστοιχα η Καταλονία από το ισπανικό κράτος, που σύμφωνα με τους ηγέτες της ΡΑ είναι αιτία όλων των κακών για την Καταλονία. Με αυτά τα χρήματα υπό καταλανικό έλεγχο, η χώρα θα είχε στην διάθεση της περισσότερα εργαλεία για να αντιμετωπίσει την κρίση, ανοίγοντας την δυνατότητα για προοδευτικά μέτρα που θα οδηγήσουν σε μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Όμως οι ηγέτες της ΡΑ δεν προτείνουν ποτέ μέτρα που να αμφισβητούν το καπιταλιστικό σύστημα παρά μόνο αναζητούν τρόπους να το κάνουν λιγότερο βάναυσο και περισσότερο ανθρώπινο. Στην πραγματικότητα, η ΡΑ δεν είναι καν ενάντια στα μέτρα λιτότητας και μάλιστα στηρίζει τα αντίστοιχα μέτρα της κυβέρνησης της ΣΕ με τις ψήφους των βουλευτών της στο κοινοβούλιο!
Αυτή η κάλπικη, «ελαφριά», σοσιαλδημοκρατική ρητορική έχει ήδη ξεσκεπαστεί σε όλες τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου που διοικούνται από την Τρόικα, όπου έχει φανεί ξεκάθαρα πως δεν υπάρχει χώρος για «κεϋνσιανές» πολιτικές στα πλαίσια της καπιταλιστικής ΕΕ η οποία επιβάλλει μια και μοναδική πολιτική – αυτή της βάναυσης λιτότητας.
Σε αυτό έγκειται μια από τις σημαντικότερες αντιφάσεις στην θέση της ΡΑ. Από την σκοπιά του καπιταλισμού, η άρχουσα τάξη στην Ισπανία και την Καταλονία επιλέγει την παραμονή στην ΕΕ. Αντιμέτωποι με αυτή την πραγματικότητα οι ηγέτες της ΡΑ, κάνουν απλά πως δεν βλέπουν την αντίφαση που προκύπτει: Από τη μια το κεφάλαιο αρνείται να συγκρουστεί με την ΕΕ κι από την άλλη αυτοί αρνούνται να έρθουν σε σύγκρουση με το κεφάλαιο (και την ΕΕ). Πάνω σ’ αυτή τη βάση ανεξαρτησία σε καπιταλιστική βάση μέσα στην ΕΕ δεν προκύπτει! Κι αφού δεν μπορούν να φανταστούν μια Καταλονία εκτός ΕΕ τότε επιλέγουν να προσποιούνται πως το δίλημμα δεν υπάρχει.! Αν έρθει η στιγμή που θα τους τεθεί το δίλημμα να διαλέξουν μεταξύ ανεξαρτησίας και παραμονής στην ΕΕ, δεν θα έχουν τι να πουν! Το τι θα επιλέξουν τελικά όμως είναι κάτι που δεν είναι δύσκολο να προβλέψουμε.
Από την άλλη, ακόμη και αν μια καπιταλιστική Καταλονία μπορούσε να παραμείνει στην ΕΕ, οι οικονομικές πολιτικές που προτείνουν δεν είναι εφαρμόσιμες. Όταν κυβερνά η Τρόικα, δεν υπάρχουν περιθώρια για παραχωρήσεις, έστω και περιορισμένες, στους εργαζόμενους. Στα πλαίσια μιας καπιταλιστικής Καταλονίας η συνέχιση των μέτρων λιτότητας θα είναι μονόδρομος.
Αυτοδιάθεση στα πλαίσια του καπιταλισμού: ένα πολύ απίθανο σενάριο…
Στην πραγματικότητα, η ανεξαρτησία, ή οποιαδήποτε γνήσια άσκηση του Δικαιώματος της Αυτοδιάθεσης στην Καταλονία είναι απίθανο να αποτελέσει βιώσιμο σενάριο στα πλαίσια του καπιταλισμού. Ακόμα και αν ο βασικός πρωταγωνιστής της πάλης για την αυτοδιάθεση είναι ο λαός της Καταλονίας, αυτή την στιγμή κύρια πολιτική «ηγεσία» του είναι τα αστικά κόμματα, τα οποία σε κάθε περίπτωση δεν είναι διατεθειμένα να δώσουν αυτή την μάχη μέχρι το τέλος.
Η αστική τάξη της Καταλονίας έχει αποδείξει την ενδοτική της στάση απέναντι στον ισπανικό καπιταλισμό περισσότερες από μια φόρα τον τελευταίο αιώνα. Και όπως έχουμε ήδη αναφέρει, και τα αστικά επιτελεία στην ΕΕ και διεθνώς είναι επίσης εχθρικά στην ιδέα οποιασδήποτε ανεξαρτητοποίησης υπονομεύει την σταθερότητα του συστήματος.
Ένα ανεξάρτητο καπιταλιστικό καταλανικό κράτος δεν μπορεί να αποκλειστεί σαν θεωρητική πιθανότητα, καθώς δεν υπάρχουν παραχωρήσεις που δεν μπορούν να γίνουν από πλευράς καπιταλιστών όταν βρίσκονται κάτω από μεγάλη πίεση. Αλλά αυτό παραμένει μια εξαιρετικά μικρή πιθανότητα, ιδιαίτερα στην παρούσα φάση με την πολιτική κυριαρχία των αστικών κομμάτων.
Η ύπαρξη «εθνών χωρίς κράτος» (όπως του καταλανικού) στην Ευρώπη και αλλού, είναι ένα υποπροϊόν μιας καπιταλιστικής διαδικασίας – της δημιουργίας των εθνικών κρατών – η οποία δεν ολοκληρώθηκε ικανοποιητικά από την ίδια την αστική επανάσταση. Σε κράτη όπως το ισπανικό, ο στόχος, ή το «έργο» της επίλυσης του «εθνικού ζητήματος» δεν έχει ολοκληρωθεί, γεγονός που αντανακλάται στις επαναλαμβανόμενες «εθνικές» ή περιφερειακές κρίσεις που συνοδεύουν κάθε οικονομική κρίση στην χώρα. Η ισπανική αστική τάξη έχει ήδη αποδείξει ότι δεν μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα.
Η πιθανότητα έξαρσης των εθνικιστικών παθών και η απάντηση του εργατικού κινήματος
Στις 12 Οκτωβρίου μια άλλη μαζική διαδήλωση (αν και πολύ μικρότερη από αυτήν στις 11/9) έλαβε χώρα στην Καταλονία – αυτή την φορά ενάντια στην ανεξαρτησία.
Η πραγματοποίηση μιας τέτοιας συγκέντρωσης, οργανωμένης από το Λαϊκό Κόμμα (σημ: το δεξιό κυβερνών κόμμα της Ισπανίας) και τους Θιουταδάνς (καταλανικό κόμμα με θέσεις ενάντια στην ανεξαρτησία) και με πολλούς από τους συμμετέχοντες να έχουν ταξιδέψει από άλλες περιοχές της ισπανικής επικράτειας, δείχνει τον κίνδυνο της δημιουργίας εθνικιστικής πόλωσης ανάμεσα στους εργαζομένους σε μια περίοδο που η ενωμένη και μαχητική απάντηση στις επιθέσεις της εργοδοσίας θα έπρεπε να είναι το κεντρικό καθήκον.
Μόνο ένα μαζικό εργατικό κίνημα που θα ενοποιεί την πάλη ενάντια στην λιτότητα σε όλες τις περιοχές της Ισπανίας και θα προτάσσει ένα σοσιαλιστικό πρόγραμμα που να απαντά από τη μια στην κρίση και τη λιτότητα και ταυτόχρονα να υπερασπίζεται το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση μπορεί να αποσοβήσει τον κίνδυνο εθνικιστικών εντάσεων.
Ο «Επαναστατικός Σοσιαλισμός» (ισπανικό τμήμα της CWI) παλεύει για την υπεράσπιση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης για την Καταλονία, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος της ανεξαρτησίας και υπέρ μιας σοσιαλιστικής συνομοσπονδίας της Ιβηρικής χερσονήσου. Μια σοσιαλιστική Καταλονία θα εγγυάται πλήρη δικαιώματα σε όλες τις μειονότητες και θα έχει κάθε συμφέρον να συνεργαστεί με τους υπόλοιπους λαούς/έθνη που αποτελούν το ισπανικό κράτος, για το κοινό συμφέρον όλων. Έχοντας καταφέρει να πετύχει την ανεξαρτησία της όχι μόνο «από την Ισπανία», αλλά από τον καπιταλισμό, η Καταλονία θα μπορεί να λειτουργεί ενωτικά προς το σύνολο των Ισπανών εργαζομένων εξαλείφοντας τους εθνικούς ανταγωνισμούς και καχυποψίες. Θα έχουν έτσι τεθεί οι βάσεις για μια εθελοντική, δημοκρατική, ισότιμη συνεργασία ανάμεσα στα έθνη που αποτελούν το ισπανικό κράτος σήμερα.
