Άρθρο της Ηλέκτρας Κλείτσα
Σε μια από τις πιο κρίσιμες φάσεις της πρόσφατης ιστορίας της βρίσκεται η Βολιβία. Η κυβέρνηση του Έβο Μοράλες απολαμβάνει την υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας αλλά ταυτόχρονα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πρωτοφανή επίθεση, τόσο από την πλούσια λευκή ελίτ που βλέπει τα συμφέροντά της να κινδυνεύουν, όσο και από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, που θα έκανε τα πάντα, αν μπορούσε, για να δει την ανατροπή του πρώτου ιθαγενή προέδρου στην ιστορία της χώρας.
Από την άνοιξη του 2008, οι πλούσιες ανατολικές περιοχές της Βολιβίας, (γνωστές και ως «μισοφέγγαρο»), που ουσιαστικά διοικούνται από τους εκπροσώπους των γαιοκτημόνων και των βιομηχάνων, αποφάσισαν την αυτονομία των περιοχών τους με μια σειρά από στημένα δημοψηφίσματα.
Η κυβέρνηση απάντησε παίρνοντας το ρίσκο να καλέσει ένα άλλο δημοψήφισμα, με το οποίο ζήτησε την εμπιστοσύνη του βολιβιανού λαού, στις 10 Αυγούστου.
Τεράστια νίκη Μοράλες
Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος δε θα μπορούσαν να είναι πιο ξεκάθαρα. Ο Μοράλες πέτυχε μια τεράστια νίκη, με ποσοστά μεγαλύτερα από αυτά που είδε ποτέ όχι μόνο ο σύμμαχός του Ούγκο Τσάβεζ στη Βενεζουέλα, αλλά ακόμη και η κυβέρνηση της «Λαϊκής Ενότητας» του Σαλβαδόρ Αλιέντε που κυβέρνησε τη Χιλή από το 1970 ως το 1973: 67,41% πανεθνικά, 70,9% και 53,88% στις κρίσιμες περιοχές της Cochabamba και της Chuquisaca αντίστοιχα.
Ακόμη και στις περιοχές που ελέγχονται από την αντιπολίτευση, όπως η Pando, η Tarija και η Santa Cruz, τα ποσοστά του Μοράλες στο δημοψήφισμα έφτασαν αντίστοιχα το 52,5, το 49,83, και το 40,75%.
Τα ποσοστά αυτά αντανακλούν την απαίτηση των Βολιβιανών μαζών να προχωρήσουν τα φιλολαϊκά μέτρα που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση, σε πείσμα της λευκής πλούσιας ελίτ, (όπως π.χ. τις εθνικοποιήσεις των εταιριών πετρελαίου και φυσικού αερίου και την επέκταση των δικαιωμάτων και των παροχών στους ινδιάνους αγρότες).
Από την άλλη προκαλούν πανικό στην αντιδραστική αντιπολίτευση – τους μεγαλογαιοκτήμονες, τους βιομήχανους, τους ιδιοκτήτες του φυσικό αέριο και των πηγών ενέργειας της χώρας, και βέβαια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ο τελευταίος βλέπει να χάνει όλο και περισσότερο τον έλεγχο σε μια ήπειρο στην οποία πριν από μερικές δεκαετίες έριχνε και ανέβαζε κυβερνήσεις χωρίς σημαντικές δυσκολίες. Χαρακτηριστική ως προς το τελευταίο είναι η πρόσφατη έκθεση του Συμβουλίου Εξωτερικών της Ουάσινγκτον, σύμφωνα με την οποία: «Εάν κάποτε υπήρξε μια εποχή αμερικάνικης ηγεμονίας στη Λατινική Αμερική, αυτή έχει λήξει».
Οργανωμένη αντεπίθεση της αντίδρασης
Τα πράγματα ωστόσο δεν είναι τόσο απλά, δεδομένου ότι η αντίδραση έχει προχωρήσει σε μια καλά οργανωμένη επίθεση στην κυβέρνηση του Μοράλες και τους υποστηρικτές της.
Η αντιπολίτευση έχει καταφέρει να οργανωθεί σε μεγάλο βαθμό με τη βοήθεια της «οικονομικής ενίσχυσης» 125 εκατ. δολαρίων που της έχει δοθεί από το 2005 από αμερικάνικες οργανώσεις, όπως η USAID (Αμερικάνικη Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης), και η NED (Εθνικό Κληροδότημα για τη Δημοκρατία) – (Ελευθεροτυπία, 21/9/08)
Στις 8 Σεπτεμβρίου, η Santa Cruz έγινε το επίκεντρο της διαμάχης. Κεντρικά κυβερνητικά κτίρια, ανάμεσα στα οποία η τοπική κεντρική εφορία, το υπουργείο γεωργίας της περιοχής και εταιρίες τηλεπικοινωνίας καταλήφθηκαν και ερευνήθηκαν από την αντιπολίτευση. Ταυτόχρονα κλείσανε όλοι οι δρόμοι προς το αεροδρόμιο, η πρόσβαση στο οποίο επιτρεπόταν μόνο σε όσους περνούσαν από τον έλεγχο ακροδεξιών ομάδων, με στρατιωτική ενδυμασία, που «φύλαγαν» τα περάσματα.
Τα παραπάνω επεισόδια ήταν απλά η συνέχεια των συγκρούσεων στην Pando, όπου περίπου 30 χωρικοί, υποστηρικτές του Μοράλες δολοφονήθηκαν σε επιθέσεις παραστρατιωτικών ομάδων, ελεγχόμενων από τους γαιοκτήμονες της περιοχής, επιθέσεις που οργανώθηκαν και με τη συμμετοχή του τοπικού κυβερνήτη.
Απαντώντας η κυβέρνηση έστειλε στρατό στο Pando και απέλασε τον αμερικανό πρεσβευτή, θεωρώντας την κυβέρνηση των ΗΠΑ συνυπεύθυνη στις δολοφονίες.
Για την ώρα η αντίδραση έχει κάνει πίσω. Ιδιαίτερα μετά την καταδίκη των επιθέσεων των παραστρατιωτικών από πολλές κυβερνήσεις χωρών της Λατινικής Αμερικής, (όπως της Χιλής, της Βραζιλίας της Αργεντινής, κλπ, που ταυτόχρονα δηλώνουν ότι στηρίζουν το Μοράλες) η αντιπολίτευση δηλώνει έτοιμη για διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση – αλλά αυτή η κατάσταση δεν θα κρατήσει για πάντα.
Προσωρινή ανάπαυλα – η σύγκρουση θα κλιμακωθεί
Η προοπτική συνέχισης των συγκρούσεων ανάμεσα στην κυβέρνηση και τους υποστηρικτές της από τη μια, και τις «αυτόνομες» τοπικές κυβερνήσεις του «μισοφέγγαρου» από την άλλη, που έφεραν τη χώρα στο χείλος του εμφυλίου πολέμου το προηγούμενο διάστημα, θα γίνεται όλο και πιο κοντινή. Γιατί από τη μια θα αυξάνεται ο φόβος της αντίδρασης ότι απειλούνται τα συμφέροντά τους, κι από την άλλη θα ενισχύονται οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις των εργαζομένων, των αγροτών, και των καταπιεσμένων ιθαγενών για την εφαρμογή των φιλολαϊκών μεταρρυθμίσεων που έχουν εξαγγελθεί από την κυβέρνηση.
Ανάμεσα στα σχέδια της κυβέρνησης για το επόμενο διάστημα, είναι καταρχήν άλλο ένα δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση το Δεκέμβρη, αλλά και μέτρα που θα απαγορεύουν την ύπαρξη ιδιωτικής γης μεγαλύτερης των 5.000 -10.000 εκταρίων (τη στιγμή που οι μεγάλοι γαιοκτήμονες κατέχουν εκατοντάδες χιλιάδες – 100 οικογένειες κατέχουν 25 εκ εκτάρια).
Μεταρρυθμίσεις όπως αυτή που εξασφαλίζει επιδόματα σε μαθητές, η υπόσχεση δωρεάν παιδείας και υγείας, δεν είναι απλά δημοφιλείς αλλά αυξάνουν τις προσδοκίες των Βολιβιανών σε σχέση με τις δυνατότητες της κυβέρνησης να τους εξασφαλίσει ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, και να βάλει τέλος στη φτώχεια και την καταπίεση.
Όλα αυτά βέβαια αυξάνουν την οργή και την επιθετικότητα της αντιπολίτευσης, που αν και προσωρινά φαίνεται να έχει κάνει πίσω, οργανώνεται και περιμένει την κατάλληλη ευκαιρία να ξαναεπιτεθεί.
Χαρακτηριστική ως προς τις διαθέσεις της είναι η έκκληση του απόστρατου αξιωματικού του στρατού Joaquin Rejas Ledesma στους συναδέλφους του στις ένοπλες δυνάμεις, με την οποία τους θυμίζει ότι ο ρόλος του στρατού είναι να διασφαλίζει τον σεβασμό του κράτους στην ατομική ιδιοκτησία, και τους προτρέπει να πάρουν μέτρα ενάντια «στον αναρχικό αγώνα των κοινωνικών τάξεων που προσπαθούν να αποσταθεροποιήσουν τη συνταγματική τάξη…».
Πέρα όμως από τον κίνδυνο του στρατιωτικού πραξικοπήματος και της ανοιχτής απόπειρας ανατροπής της κυβέρνησης, και μόνο οι αποσχιστικές τάσεις του «μισοφέγγαρου», θα μπορούσαν να προκαλέσουν τεράστια προβλήματα, δεδομένου ότι στις περιοχές αυτές βρίσκεται το μεγαλύτερο κομμάτι παραγωγής ενέργειας της χώρας.
Είναι ή δεν είναι Χιλή;
«Η Βολιβία δεν είναι Χιλή» ισχυρίζονται σήμερα πολλοί, εξαιτίας, ανάμεσα σε άλλα, και της υποστήριξης στην κυβέρνηση του Μοράλες που έχει εκδηλωθεί ανοιχτά από μια σειρά σημαντικών χωρών της Λατινικής Αμερικής.
Ωστόσο, παρά τη σημασία της αυτής της αλληλεγγύης που αντανακλά τα διαφορετικά ισοζύγια που επικρατούν σήμερα στην περιοχή, αυτό δεν είναι αρκετό για να αποτρέψει όλους αυτούς τους κινδύνους.
Όλα τα μέτρα που έχει πάρει μέχρι στιγμής η κυβέρνηση της Βολιβίας, αλλά και αυτά που έχει εξαγγείλει, έρχονται σε άμεση σύγκρουση με τα συμφέροντα της πλούσιας ελίτ, και κυρίως αυτών που ελέγχουν το «μισοφέγγαρο». Όσο συνεχίζουν να υπάρχουν μεγάλοι γαιοκτήμονες και όσο οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι της χώρας είναι στα χέρια μιας ελάχιστης μειοψηφίας, θα προκύπτουν διαρκώς εμπόδια και επιθέσεις στις μεταρρυθμίσεις που προωθεί ο Μοράλες και η κυβέρνησή του, και που απαιτούν οι φτωχές μάζες των Βολιβιανών.
Επιπλέον, η φτώχεια και η έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στα πλαίσια της κυριαρχίας των μεγάλων ιδιοκτησιών στη γη, τη βιομηχανία και την ενέργεια (φυσικό αέριο), που σημαίνει ότι δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στα πλαίσια του καπιταλισμού, πολύ περισσότερο στις συνθήκες της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Η διαφθορά της αστικής τάξης και των μεγαλογαιοκτημόνων, η απόλυτη εξάρτησή τους από τον ιμπεριαλισμό, η πλήρης υποταγή τους στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, καθιστά αδύνατη κάθε παραπέρα ανάπτυξη της βολιβιανής οικονομίας πάνω σε καπιταλιστική βάση.
Για να μπορέσουν να συνεχιστούν οι φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις που έχει εξαγγείλει ο Μοράλες, για να επιτευχθεί η πραγματική ανάπτυξη της Βολιβίας και η άνοδος στο βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της, είναι απαραίτητο να απαλλαχτεί οριστικά από τη διεφθαρμένη αστική τάξη και τους μεγαλογαιοκτήμονες. Η σημερινή κρίσιμη κατάσταση, με τις συνεχείς απειλές από την πλευρά της αντίδρασης, κάνει αυτό το καθήκον ακόμη πιο επιτακτικό για τους εργαζόμενους, τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους της χώρας.
Γιατί διστάζει ο Μοράλες;
Ωστόσο το πρόγραμμα και η δράση της κυβέρνησης του Μοράλες βρίσκεται μακριά από αυτή την κατανόηση. Η προσπάθειά του παραμένει στα όρια της δημιουργίας ενός πιο «ανθρώπινου» καπιταλισμού, αυτού που ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Alvaro Garcia Linera, αποκαλεί «καπιταλισμό των Άνδεων» και θεωρεί απαραίτητο στάδιο πριν τη σοσιαλιστική επανάσταση.
Όμως τα κρίσιμα ζητήματα για τη Βολιβία εξακολουθούν να είναι η ανάπτυξη της βιομηχανίας, η ουσιαστική λύση στο πρόβλημα της γης, η κατάκτηση δημοκρατικών δικαιωμάτων, η πραγματική ισότητα για τους ιθαγενείς που καταπιέζονται από τη λευκή ελίτ, η ανεξαρτησία από τον ιμπεριαλισμό. Οι μέχρι στιγμής μεταρρυθμίσεις στοχεύουν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των συνθηκών ζωής των λαϊκών στρωμάτων, αλλά αφήνουν άθικτη τη μεγάλη ιδιοκτησία στα χέρια αυτών που την είχαν και πριν.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της αγροτικής μεταρρύθμισης που σχεδιάζεται. Από τη μέρα της εκλογής του Μοράλες μέχρι σήμερα, έχουν αλλάξει χέρια (από πλούσιους γαιοκτήμονες σε ακτήμονες) 500.000 εκτάρια γης. Τα περισσότερα από αυτά όμως είναι κακής ποιότητας και πριν περάσουν στα χέρια των ακτημόνων δεν χρησιμοποιούνταν καν.
Σήμερα, συνολικά 5 εκατ. εκτάρια γης ανήκουν σε 2 εκατ. φτωχούς χωρικούς. Την ίδια ώρα όμως 100 οικογένειες έχουν 25 εκατ. εκτάρια! Αυτές οι 100 οικογένειες δεν πρόκειται να δεχτούν ποτέ τον περιορισμό της ιδιοκτησίας τους σε 5.000 ή 10.000 εκτάρια.
Ακριβώς αυτή η «αδυναμία» της κυβέρνησης να σπάσει κάθε σχέση με τους γαιοκτήμονες και τους καπιταλιστές την έχει ήδη φέρει απέναντι στο εργατικό κίνημα της Βολιβίας, που διεκδικεί κατώτατη εθνική σύνταξη, και όριο συνταξιοδότησης στα 55 χρόνια (όταν ο μέσος όρος ζωής στη χώρα είναι τα 62 χρόνια). Τις διεκδικήσεις αυτές, η κυβέρνηση του Μοράλες τις χαρακτήρισε «μη βιώσιμες», και μάλιστα τις ημέρες του δημοψηφίσματος επιτέθηκε στους απεργούς που πάλευαν για τα συγκεκριμένα αιτήματα, χαρακτηρίζοντάς τους «πράκτορες της δεξιάς».
Προτιμά τους συμβιβασμούς – τεράστιο λάθος!
Η κυβέρνηση του Έβο Μοράλες εξακολουθεί να προτιμά τους συμβιβασμούς με την άρχουσα ελίτ, παρά την πάλη για την οριστική ανατροπή της. Η άποψη πως «η Βολιβία δεν είναι Χιλή» μπορεί να έχει τους υποστηρικτές της, ωστόσο ο Μοράλες διαπράττει τα ίδια λάθη με τον Αλιέντε, χωρίς καν να έχει προχωρήσει τόσο όσο αυτός στην κατεύθυνση της υπονόμευσης των συμφερόντων των καπιταλιστών.
Σε μια σκηνή που θύμιζε τραγικά το 1973 στο Σαντιάγο, (όπου 500.000 εργάτες διαδήλωναν μπροστά στον Αλιέντε ζητώντας όπλα για να αποτρέψουν τη δικτατορία), εκατοντάδες χιλιάδες διαδήλωσαν στην πρωτεύουσα της Βολιβίας, La Paz, μετά τη νίκη του Μοράλες στο δημοψήφισμα, με κεντρικό σύνθημα «Έβο, δείξε πυγμή». Τους απάντησε λέγοντας: «Θέλω να εκμεταλλευτώ την ευκαιρία για να χαιρετίσω και να εκφράσω το σεβασμό μου στους τοπικούς άρχοντες (του μισοφέγγαρου). Σεβόμαστε τη νομιμότητα, και τους καλούμε να δουλέψουμε ενωμένοι».
Όσο για το δικό τους (των τοπικών αρχόντων) «σεβασμό», φάνηκε μερικές εβδομάδες αργότερα στις σφαγές του Pando, και στην τρομοκρατία της Santa Cruz. Η απάντηση της κυβέρνησης, αντί να καλέσει τους εργαζόμενους σε μαζικές κινητοποιήσεις, βαθαίνοντας τη ρήξη με τη δεξιά αντιπολίτευση, ήταν ότι θα παλέψει ενάντιά της… με κάθε νόμιμο μέσο!
Αγώνας, από τα κάτω, δημοκρατικά οργανωμένος
Ο μόνος τρόπος να θωρακιστεί το ηθικό και η ετοιμότητα των εργαζομένων, των αγροτών και των κοινωνικών κινημάτων απέναντι στα σχέδια της αντίδρασης σε αυτή τη φάση, θα ήταν να οργανωθούν κινητοποιήσεις, τόσο στη Santa Cruz και την Pando, όσο και στην υπόλοιπη χώρα, και η δημιουργία επιτροπών αγώνα με εκλεγμένους και ανακλητούς αντιπροσώπους που να συντονίζουν τις διαφορετικές περιοχές και κινήματα σε πανεθνικό επίπεδο.
Ταυτόχρονα είναι απαραίτητη η δημιουργία επιτροπών άμυνας ενάντια στις (ένοπλες) επιθέσεις της αντιπολίτευσης, όχι μόνο στις «επικίνδυνες» αυτές περιοχές, αλλά και σε ολόκληρη τη Βολιβία. Απαραίτητος είναι επίσης ο συντονισμός με τη βάση του στρατού (τους απλούς φαντάρους) που έτσι κι αλλιώς προέρχεται από τα καταπιεσμένα φτωχά στρώματα της χώρας, και βλέπει με συμπάθεια τις μεταρρυθμίσεις και τους κοινωνικούς αγώνες. Μόνο έτσι μπορούν να αποτραπούν οι επίδοξοι πραξικοπηματίες.
Όλα αυτά τα βήματα, όπως και ο συντονισμός ανάμεσα στους εργαζόμενους των πόλεων και τους φτωχούς αγρότες της υπαίθρου, μπορεί να οργανωθεί στη βάση ενός προγράμματος, που θα βάζει το ζήτημα των εθνικοποιήσεων των μεγάλων εταιριών ενέργειας, των τραπεζών και όλων των βασικών τομέων της οικονομίας, όπως και των τεράστιων αγροτικών ιδιοκτησιών που ελέγχονται σήμερα από 100 οικογένειες!
Ένα τέτοιο πρόγραμμα, σε συνδυασμό με τον δημοκρατικά σχεδιασμένο εργατικό και κοινωνικό έλεγχο και διαχείριση στην οικονομία της χώρας, και με την απεύθυνση στους εργαζομένους και τη νεολαία της Κούβας, της Βενεζουέλας, και τελικά όλων των χωρών της Λατινικής Αμερικής, ένα πρόγραμμα δηλαδή σοσιαλιστικό, είναι το μόνο που μπορεί να εξασφαλίσει την οριστική ήττα της αντίδρασης στη Βολιβία, και ταυτόχρονα να βάλει τις βάσεις για μια ομοσπονδία των χωρών ολόκληρης της ηπείρου, σε σοσιαλιστική βάση.
